Fred Eerdekens over zijn woordsculpturen
In uw werken gebruikt u taal op een sculpturale manier. Hoe is taal in uw werk geslopen?
‘Aan de Academie van Hasselt had ik een leraar, die tijdens de modeltekenlessen zelfgemaakte experimentele ‘spoken word’ opnames liet horen. Ik hield niet van de klassieke manier van tekenen, maar onbewust begon ik woorden en letters op mijn schetsen te schrijven. Die fascinatie met woorden is altijd gebleven. De grillige schaduwkalligrafie die ik sinds eind de jaren 80 uit aluminium of koper plooi, doet me altijd denken aan hoe woorden uit een strottenhoofd zouden komen. In mijn verbeelding zien fysieke woordtrillingen er zo ongeveer uit. Die trillingen zijn abstract, net zoals mijn krullen ook onleesbaar zijn. Ze betekenen niks als je niet kan lezen. Zonder lichtbron of schaduw verwijzen ze naar niks.’
U experimenteerde ook met taal in sculpturen met textiel, hout, glas en zelfs levensmiddelen.
‘Ik maakte in de jaren 90 driedimensionale installaties met dubbele schaduwen. Naargelang de belichting veranderde, verschenen de woorden ‘God’ of ‘Ego’, ‘Icon’ of ‘Idea’. Ik deed ook experimenten met gekleurd glas, dat ik beschilderde met fluorwater. Op die manier werden zones mat. De woorden die ik schilderde, waren enkel zichtbaar als er een lichtbron op scheen.’
Voelt u zich een schrijver of een beeldhouwer?
‘Taal is de grote constante in mijn werk. Ik schrijf ook continu in notaboekjes, die ik allemaal een ‘spraakkunstige’ naam geef. Soms pen ik losse gedachten, soms poëzie of soms woordspelletjes. Sommige van die taalexperimenten krijgen later ruimtelijke hertalingen in een sculptuur of installatie. Andere zijn gewoon losse gedachten, waar ik verder niks mee doe. Andere bladzijden worden volwaardige tekeningen, waarin ik taal en beeld combineer. Door woorden op te schrijven, worden ze tastbaar. Zoals de schaduw mijn kunstwerken leesbaar maakt.’
Fred Eerdekens over zijn teksten in koper
Wat was de aanleiding om werken in koper te maken?
‘Ik studeerde beeldhouwen en keramiek aan de Academie. Tegelijk was ik veel bezig met grafiek. Ik probeerde vanaf eind de jaren 80 die grafische en sculpturale dimensies te combineren. Ik beschilderde bijvoorbeeld koperplaten, die je normaal gebruikt om gravures of etsen te maken. Ook in dat drukproces werk je met omkering, spiegeling, positief en negatief: de rode draad in mijn latere werken.’
Maar de effectieve sculpturen met koperletters ontstonden puur toevallig?
‘Inderdaad. Toen ik een koperplaat moest bijsnijden in mijn atelier, viel een zonnestraal op een koperschilfer. Ik herkende in de schaduw plots mijn handschrift. Puur toeval natuurlijk, maar je moet het wel opmerken. Vanaf dat moment begon ik koper te manipuleren tot schaduwletters.’
In 1987 toonde u voor het eerst die koperletters in een galerie. Wist u op dat moment dat dit de nieuwe wending in uw werk zou worden?
‘Helemaal niet. Toen mijn galerist in mijn atelier die eerste koperletters zag, durfde ik ze hem haast niet te tonen. Maar hij was meteen heel enthousiast. In de eerste koperwerken plooide ik citaten van dichters, mezelf en zelfs kunsthistoricus Ernst Gombrich: ‘When we know what to expect, we don’t have to look anymore.’ Heel toepasselijk, want mijn werk gaat over kijken, lezen en het onverwachte toelaten. Later verwerkte ik ook woorden in figuratieve kopersculpturen: ik vormde met koperstrips de omlijning van een vaas, een verwijzing naar het brein als ‘vaas van herinneringen’. Die herinneringen zijn ook een soort afdruk van de werkelijkheid. En die afdruk is dan weer gelinkt aan koper als materiaal.’
Fred Eerdekens over zijn woorden in aluminium
U maakte uw eerste schaduwsculpturen in koper, daarna in aluminium. Vanwaar die overgang?
‘Dat was een puur praktische keuze. Toen ik ontdekte dat het woord ‘minimum’ quasi uitsluitend uit spiralen bestond, zocht ik naar een materiaal waarin ik die gemakkelijk kon plooien als schaduwletter. Ik stootte op aluminium: een zeer buigzaam en licht materiaal, dat bovendien in verschillende diktes bestaat.’
Ook in die aluminiumwerken zijn woorden uiteindelijk maar illusies. ‘In mijn werk kies ik altijd voor de omweg van de schaduw, de suggestie of de illusie. Het werk bestaat maar bij gratie van zijn schaduw. Licht en schaduw heffen elkaar indirect op. En toch zijn beide elementen nodig in mijn oeuvre. Ondernemer Jo Lernout schreef in zijn boek dat ‘spreken voor de mens zo handig is, omdat het ons de mogelijkheid geeft om te liegen’. Ik zeg niet dat mijn werk leugenachtig is, maar ik hou mensen wel een illusie voor: ik zet hen op het verkeerde been.’
Op welke manier laat u de chaos toe in uw werken?
‘Zonder licht zijn mijn sculpturen nonsense. Licht is afwezig in de schaduw, zoals betekenis afwezig is in de aluminium krullen. Eén van mijn lievelingswerken hangt nog steeds in mijn atelier: het is een reeks aluminium schaduwletters; die samen de zin ‘One looking at it, one looking through’ vormen. Alle letters heb ik door elkaar gehangen, zodat de aparte woorden niet meer herkenbaar zijn. Het werd beeldt niks meer uit. De taal is chaos geworden.’
Fred Eerdekens over zijn Shadow Paintings
In uw recente reeks ‘Shadow Paintings’ verwerkt u kunsthistorische referenties aan Lucio Fontana. Hoe hertaalt u zijn werk sculpturaal?
‘Fontana’s sculpturale geste, het doorklieven van het canvas, inspireert mij enorm. Het is een radicale act om in een tweedimensionaal vlak een suggestie van diepte te snijden. Mijn ‘Shadow Paintings’ werken net omgekeerd. Fontana neemt iets weg door een spleet te snijden, ik vertrek van een driedimensionale ijzeren staaf, waar ik een twist aan toevoeg. Dankzij een lichtbron doet de tweedimensionale schaduw van de staaf op de muur sterk denken aan Fontana’s ‘Concetto Spatiale’.’
In deze Shadow Paintings verwijst u niet meer letterlijk naar taal of woorden. Hoe passen die werken toch in uw oeuvre?
‘Op een indirecte manier verwijs ik in deze ‘Shadow Paintings’ naar Lucio Fontana. Of naar een formele sculptuur waarin de mensen Fontana ‘lezen’. De kunstenaar ontwikkelde een eigen iconische taal van beelden, die mensen kunnen ontcijferen als ‘een Fontana’. Net zoals mensen in een amalgaam van krullen toch letters, woorden, zinnen of een taal ‘herkennen’. Als we ergens letters in zien, dan krijgen die plots betekenis.’
In een andere reeks ‘Shadow Paintings’ gebruikt u wel taal: die schaduwsculpturen refereren aan titels van iconische kunstwerken.
‘Abstractes Bild’ van Gerhard Richter is een goed voorbeeld. Ik zet de titel van dat iconische werk om in schaduwletters. De letters verwijzen naar een werk dat je niet ziet, maar wel mentaal kan oproepen. Bij ‘Abstractes Bild’ zijn mijn geplooide aluminium letters zelf abstract, maar de schaduw op de muur is dan weer figuratief. Terwijl Richters kunstwerk zelf uiteraard abstract blijft. Opnieuw schuilt daarin die omkering en schijnbeweging, die in quasi al mijn werken zit. Ik begeef me graag op dat snijvlak tussen lezen, kijken en beeldhouwen.’
Fred Eerdekens over zijn tekeningen
Net als een auteur bestaat uw voorbereidende werk vooral uit schrijven en schrappen.
‘En dat gebeurt uitsluitend in mijn cahiers. Het is een continu proces om al mijn gedachten neer te schrijven. Die combineer ik in mijn schriftjes met sculpturale ideeën. Lang niet al die tekeningen uit de dagboeken zijn voor publicatie vatbaar. In de meeste rijd ik me gewoon vast. Ik beschouw de meeste al onaffe experimenten met taal en vorm. Heel soms haal ik er één uit, omdat ik ze zo speciaal vind. Die krijgt dat het statuut van onafhankelijk, afgewerkt kunstwerk.’
Als één van uw grote invloeden citeert u de Amerikaanse action painter Jackson Pollock. Mogen we uw werken dan ‘action writing’ beschouwen?
‘Pollock was mijn held aan de kunstacademie. Toen ik een documentaire rond Pollock aandachtig bekeek, viel me op dat hij niet schildert, maar schrijft met verf. Hij gebruikt geen borstel, maar een stok waarlangs de verf druipt. Ook zijn bewegingen zijn niet die van een schilder, maar die van een schrijver. Zijn canvas staat zelfs niet verticaal, maar verticaal als een schrift. In zijn werk zie ik een abstracte manier van schrijven. Net zoals bij mij.’
U vergelijkt uw eigen sculpturen en tekeningen soms zelfs met ‘literature potentielle’.‘
Oulipo is kort voor ‘Ouvroir de Littérature Potentielle’. Dat was een Franse beweging rond schrijver George Perec, die een experimentele, associatieve schrijftechniek hanteerde. Ik doe gelijkaardige taalexperimenten in mijn schriftjes. Mijn werk gaat op een formele manier over taal. Ik doe geen beroep op wat mensen voelen bij een werk, maar op wat ze erbij denken. Taal is een instrument om gevoelens in te uiten. Maar om de tekens te decoderen heb je vooral je verstand nodig. Mijn kunst decodeert zich ook hoofdzakelijk met de ratio.’
Het nieuwe boek “See or Seem” is verschenen ter gelegenheid van de tentoonstelling “Fred Eerdekens – zien of lijken”
De tentoonstelling vind plaats vanaf 2 augustus 2023 tot 17 september 2023.
Samuel Vanhoegaerden Gallery
Zeedijk 785
8300 Knokke
www.svhgallery.be
